Vooruitblik op het spoeddebat over de demonstratie op de Dam en het optreden van de burgemeester
Volgende week vindt het nu al veelbesproken spoeddebat plaats waar burgemeester Halsema verantwoording zal afleggen voor het handelen van de driehoek (burgemeester, hoofdcommissaris en Openbaar Ministerie) tijdens de demonstratie van afgelopen maandag op de Dam. Ik merk de afgelopen dagen dat het behoorlijk lastig is om door alle sensatie, emoties en sterke uitspraken voor ogen te houden waar het tijdens het debat werkelijk om draait. Er zijn mensen die de burgemeester inmiddels een heldenstatus hebben toegekend en zeggen dat zij, ook gezien het onderwerp en de sentimenten die in de samenleving leven, niet beter had kunnen handelen. Mijn inbox zit tegelijkertijd ook vol met berichten van mensen die met grote zorgen en verbazing hebben gekeken naar het handelen van de burgemeester en de beslissing om helemaal niet te handhaven.
Ik zie en voel hoe het onderwerp van de demonstratie, namelijk racisme, leeft in de verschillende gemeenschappen van de stad. Ook onder mijn vrienden, familie en kennissen. De emotie die veel mensen hebben bij het zien van het filmpje van George Floyd doorvoel ik en herken ik ook bij mezelf. Ik heb dan ook eerder deze week, onder andere bij Op1 en FunX, al iets gezegd over het belang van het onderwerp van de demonstratie. Tegelijkertijd staat voor de gemeenteraad volgende week vooral het optreden van de burgemeester centraal. En daar wil ik nu even bij stilstaan.
En dan is de vraag die volgende week in de gemeenteraad centraal staat volgens mij deze: had de burgemeester het afgelopen maandag anders kunnen en moeten doen?
En mijns inziens is dat in ieder geval deels het geval. Want eerlijk is eerlijk, er waren veel mensen die zich door de drukte niet meer konden houden aan de regels die zijn ingesteld om besmettingen met het coronavirus te voorkomen. En gezien de crisissituatie waar we door het coronavirus in zitten was dat niet goed. Het had niet zo mogen gaan, vooral omdat de maatregelen er juist zijn om onze kwetsbare medemensen te beschermen en nieuwe besmettingen te voorkomen. We kennen misschien allemaal wel de verhalen van mensen die afscheid moesten nemen van een familielid zonder dat ze erbij konden zijn, of van die verpleegkundige op de IC die misschien wel met gevaar voor eigen leven overuren aan het draaien was om zorg te bieden. Daarom hebben we die maatregelen ingesteld en daarom raakt het velen dat dat afgelopen maandag niet is gelukt.
Natuurlijk is daarmee niet alles gezegd. Om een antwoord te kunnen krijgen op de vraag of de burgemeester anders had kunnen en moeten handelen er al veel in de media gezegd. Maar het ook belangrijk dat de burgemeester in de raad de ruimte krijgt om haar afwegingen toe te lichten. Juist daaróm voeren we het debat.
Tegelijkertijd zijn een aantal zaken al duidelijk. Zo is het duidelijk dat de oproep voor de demonstratie de dag voorafgaand aan de demonstratie binnen de kortste keren massaal is gedeeld door deelnemers, BN’ers en influencers en zelfs politieke partijen. Het Facebook-evenement werd massaal gedeeld en de teller van aanwezigen stond al snel op een paar duizend. Dat roept dus de vraag op of we niet veel beter voorbereid hadden kunnen zijn.
En ik weet niet hoeveel anderen de burgemeester hiervan op de hoogte hebben gesteld, maar toen ik online de toeloop zag toenemen en mij afvroeg of de burgemeester hier al mee bezig was, heb ik haar een WhatsApp-bericht gestuurd om haar hier attent op te maken. Daarbij heb ik aangegeven dat het goed zou zijn om de-escalerend op te treden.
Het is voor mij niet gebruikelijk om dit soort app-wisselingen naar buiten te brengen, aangezien de hoofdcommissaris Paauw op tv (afgelopen woensdag bij Op1) verwees naar berichten van raadsleden die bij de burgemeester binnen waren gekomen, voel ik dat ik dat wel móet doen.
Deze berichten worden in de uitzending uitgelegd als signaal dat meespeelde in de keuze om niet op te treden. En dat terwijl ik in ieder geval met mijn app aan de burgemeester juist heb willen aangeven dat de impact van de demonstratie weleens eens groter kon worden dan tot dat moment gedacht. Niet om aan te sturen dat de politie en de burgemeester alleen maar zouden toekijken bij de demonstratie, maar juist dat ze goed moesten bedenken hoe te handelen. Ik kan net zoals vele anderen goed begrijpen dat het laatste wat je wil is dat de politie bij een grote groep hardhandig moet optreden – daarom: de-escaleren – maar dat is wat anders dan de coronaregels niet handhaven en helemaal niets doen.
De burgemeester geeft eigenlijk aan dat niets doen de enige mogelijkheid was om te voorkomen dat de boel uit de hand zou lopen, maar dat vind ik een valse tegenstelling. Want tussen niets doen en de-escalerend politieoptreden zit heel veel ruimte. Er zijn genoeg andere maatregelen te bedenken, vooral toen duidelijk werd dat de aantallen steeds meer en meer werden. Zo had bijvoorbeeld verzocht kunnen worden om te vertrekken of in ieder geval niet meer naar de Dam te komen toen bleek dat de anderhalve meter niet meer in acht genomen kon worden. Eventueel had de demonstratie dan op een ander moment en op een andere plek (of meerdere plaatsen) nog kunnen plaatsvinden.
Er zijn dus afwegingen gemaakt waar vragen over bestaan en die tijdens het debat gesteld zullen moeten worden.
- Want hoe kan het dat het zo mis is gegaan met de aantallen? Eerst werd er gerekend op 200 en uiteindelijk waren het er naar schatting 10.000.
- Hoe ging het overleg tussen de politie, openbaar ministerie en de burgemeester toen bleek dat de aanloop enorm was en er een situatie ging ontstaan waarin de coronamaatregelen niet meer in acht genomen konden worden?
- Zijn er adviezen of meldingen van de politie of andere partijen genegeerd?
- Waren er andere de-escalerende mogelijkheden zoals oproepen om naar huis te gaan?
- Is er nagedacht over wat de beslissing om niet te handhaven op de coronamaatregelen (waaronder de 1,5 meter) tijdens de demonstratie betekent voor het gezag van boa’s en de gezondheidsrisico’s vanwege de verspreiding van corona?
Deze vragen gaan niet over het onderwerp van de demonstratie of de burgemeester als persoon, maar over het functioneren van haar die dag als burgemeester die verantwoordelijk is voor de veiligheid en volksgezondheid van alle Amsterdammers. Zoals het ook hoort. En hoewel er veel vragen zijn, vind ik wel dat de burgemeester een eerlijke kans moet krijgen om deze vragen te kunnen beantwoorden. En pas daarna volgt het politieke oordeel.
Ik hoop zo mijn afwegingen voor volgend week helder uiteen te hebben gezet. Het is misschien geen oneliner of fel betoog, maar ik probeer hiermee wel een open kijk te geven op deze kwestie.
Don Ceder (fractievoorzitter ChristenUnie Amsterdam)
